Vastgelegd verleden (1):
Dookijzers
door Giel van der Wal
Mijn grootvader van moederskant was Hessel Annes Hettema. Hij was timmerman-aannemer, werd geboren in 1874 in Goënga bij Sneek en overleed in 1921 op Java. Hij is vast wel een goed vakman geweest aangezien talloze, door hem gebouwde huizen (o.m. in Oldeboorn en Den Haag) de tand des tijds tot heden ten dage toe glansrijk hebben doorstaan. In zijn nalatenschap trof ik een vijftal, 33 centimeter lange, onderling met elkaar verbonden ijzeren pennen aan. Na enige navraag bleken dit zgn. "dookijzers" te zijn. Hoewel ik helaas het ontstaan van de naam etymologisch nog niet heb weten te achterhalen, weet ik inmiddels wel waarvoor en hoe ze werden gebruikt.
In de woning-, maar zeker de boerderijbouw nam het houten gebint vroeger een voorname plaats in. Het zorgde namelijk voor stevigheid en droeg het dak. Gebinten bestonden uit een samenstelling van dikkere en dunnere houten balken, onderling verbonden door pen-gat verbindingen.
Er waren veel verschillende gebinten zoals ankerbalk-, langs-, dekbalk-, tussenbalk- en kopbalkgebinten maar één ding hadden ze gemeen: de pen-gat verbindingen.
Voordat de blijvende pennen nu in de gebinten werden aangebracht, werden op hun plaats deze dookijzers als voorlopige en tijdelijke fixatie ingebracht. Dit kon gewoon rechtlijnig door middel van het erop slaan met een hamer maar bovendien was het mogelijk om met behulp van een andere pin, aangebracht in het ronde gat in het ijzer, nog een extra draaiende beweging aan de inbreng toe te voegen. Aldus konden nauwkeurig aansluitende verbindingen in het hout tot stand komen. Vóór het aanbrengen van de definitieve pennen konden de dookijzers met behulp van een hamer eenvoudig worden verwijderd.
Het eerder genoemde ronde gat in de dookijzers had het bijkomende voordeel dat de vijf ijzers na gebruik met behulp van een pen en een ronde veer bij elkaar konden worden bewaard. In dezelfde nalatenschap trof ik een volkomen identieke set ijzers aan van 20 centimeter lengte. Bij het bestuderen van de diverse gebinten bleek mij dat deze set ongetwijfeld gelijktijdig is gebruikt, daar de meeste gebinten gaten van verschillende afmetingen vertonen.
Met dank aan J. Elpenhof.*****
In de woning-, maar zeker de boerderijbouw nam het houten gebint vroeger een voorname plaats in. Het zorgde namelijk voor stevigheid en droeg het dak. Gebinten bestonden uit een samenstelling van dikkere en dunnere houten balken, onderling verbonden door pen-gat verbindingen.
Er waren veel verschillende gebinten zoals ankerbalk-, langs-, dekbalk-, tussenbalk- en kopbalkgebinten maar één ding hadden ze gemeen: de pen-gat verbindingen.Voordat de blijvende pennen nu in de gebinten werden aangebracht, werden op hun plaats deze dookijzers als voorlopige en tijdelijke fixatie ingebracht. Dit kon gewoon rechtlijnig door middel van het erop slaan met een hamer maar bovendien was het mogelijk om met behulp van een andere pin, aangebracht in het ronde gat in het ijzer, nog een extra draaiende beweging aan de inbreng toe te voegen. Aldus konden nauwkeurig aansluitende verbindingen in het hout tot stand komen. Vóór het aanbrengen van de definitieve pennen konden de dookijzers met behulp van een hamer eenvoudig worden verwijderd.
Het eerder genoemde ronde gat in de dookijzers had het bijkomende voordeel dat de vijf ijzers na gebruik met behulp van een pen en een ronde veer bij elkaar konden worden bewaard. In dezelfde nalatenschap trof ik een volkomen identieke set ijzers aan van 20 centimeter lengte. Bij het bestuderen van de diverse gebinten bleek mij dat deze set ongetwijfeld gelijktijdig is gebruikt, daar de meeste gebinten gaten van verschillende afmetingen vertonen.
Met dank aan J. Elpenhof.